Điều phá vỡ niềm hy vọng và mong mỏi của bà con về một vụ mùa bội thu chính là bệnh hại. Từ lâu, bệnh đạo ôn lúa đã trở thành nỗi ám ảnh của bà con nông dân trên khắp đồng bằng và trung du. Chỉ vài ngày sau khi phát sinh, bệnh đạo ôn lúa có thể làm cháy lá, khô bông, giảm năng suất tới 50%.
Tuy nhiên, nếu nhận biết sớm và có biện pháp canh tác hợp lý, bà con hoàn toàn có thể phòng trừ bệnh đạo ôn lúa dứt điểm, bảo vệ năng suất – chất lượng mùa vụ. Trong bài viết này, AT sẽ cùng bà con tìm hiểu đạo ôn lúa là gì, cách nhận biết, nguyên nhân, và các giải pháp phòng trị an toàn – hiệu quả nhất.
Contents
Bệnh đạo ôn lúa là một trong những loại bệnh nguy hiểm và phổ biến nhất trên cây lúa tại Việt Nam, đặc biệt là ở khu vực miền Tây Nam Bộ, nơi có điều kiện khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều và đất đai màu mỡ.
Đây là bệnh do nấm Pyricularia oryzae gây ra, có khả năng phát tán nhanh và gây thiệt hại nghiêm trọng nếu không được kiểm soát kịp thời. Bệnh đạo ôn lúa không chỉ xuất hiện trên lá mà còn có thể lây lan và gây hại ở nhiều bộ phận khác của cây lúa như cổ bông, cổ gié, đốt thân, bẹ lá…
Trong thực tế sản xuất, nông dân thường chia bệnh đạo ôn lúa thành 3 loại chính:
Ở giai đoạn lúa còn non, bệnh đạo ôn lúa thường xuất hiện trên lá đầu tiên.
Lá bị bệnh sẽ khô héo, dễ gãy, giòn và mất khả năng quang hợp. Điều này dẫn đến cây còi cọc, sinh trưởng chậm và giảm khả năng đẻ nhánh. Trong một số trường hợp, cả ruộng lúa có thể cháy vàng như bị khô hạn, nhưng nguyên nhân thực tế là do bệnh đạo ôn lá gây ra.
Khi cây bước vào giai đoạn trổ bông (từ 55–65 ngày), đạo ôn cổ bông sẽ xuất hiện. Dấu hiệu đặc trưng là cổ bông bị thắt ngang một vệt màu nâu đậm, đôi khi là màu tím đen. Bông lúa sau đó ngả màu trắng, lép toàn bộ.
Bệnh thường gây thiệt hại rất lớn vì lúa đã đến giai đoạn kết hạt, nếu không phát hiện sớm để can thiệp kịp thời, toàn bộ bông lúa có thể hư hỏng. Đây là dạng bệnh gây thiệt hại năng suất nặng nề nhất trong nhóm bệnh đạo ôn lúa.
Dạng bệnh này thường ít gặp hơn nhưng cũng rất nguy hiểm. Đạo ôn đốt thân thường xuất hiện ở gốc cây hoặc các đốt gần mặt đất. Vết bệnh có màu nâu đen, mềm, khiến thân cây yếu đi rõ rệt. Khi có gió lớn hoặc mưa nhiều, cây dễ gãy đổ hàng loạt.
Lúa bị gãy không thể trổ bông hoặc nếu trổ được thì hạt cũng lép, không chắc. Đây là nguyên nhân khiến một số ruộng bị đổ ngã nặng dù không có dấu hiệu sâu hại rõ ràng.
Bệnh đạo ôn lúa lây lan rất nhanh, đặc biệt trong điều kiện thời tiết ẩm thấp, sương mù dày, nhiệt độ dao động từ 20–28°C.
Nấm Pyricularia oryzae có khả năng tạo ra hàng ngàn bào tử trên mỗi vết bệnh, các bào tử này có thể phát tán theo gió, nước tưới, dụng cụ canh tác hoặc qua tiếp xúc giữa các cây gần nhau.
Chỉ trong vài ngày, một vết bệnh đạo ôn lúa nhỏ có thể lan ra cả ruộng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Đặc biệt ở các ruộng gieo sạ dày, không thoáng khí và bón thừa đạm, tốc độ phát tán sẽ nhanh hơn gấp nhiều lần.
Dấu hiệu dễ thấy nhất là những vết cháy hình thoi, có viền nâu đậm bao quanh phần giữa trắng xám. Vết bệnh ban đầu nhỏ, sau lan rộng và nối lại với nhau thành từng mảng lớn.
Nếu bóc tách lá ra quan sát dưới ánh sáng, phần giữa của vết bệnh sẽ mỏng và gần như có thể xuyên sáng.
Khi bị nặng, toàn bộ lá sẽ héo rũ, mất khả năng quang hợp, khiến cây lúa phát triển kém và chậm lớn. Đây là dấu hiệu quan trọng để bà con phát hiện sớm và phòng trừ bệnh đạo ôn lúa hiệu quả.
Cổ bông lúa bị thắt lại, đổi màu sang nâu đậm hoặc tím đen là biểu hiện rõ ràng của bệnh đạo ôn cổ bông. Bông lúa không đứng thẳng mà thường gục xuống, phần hạt bên trên ngả trắng hoặc ngả vàng, không chắc, lép toàn bộ.
Bệnh thường phát sinh mạnh sau khi trổ từ 3–5 ngày, trong điều kiện trời âm u, ẩm ướt kéo dài. Nếu bà con thấy ruộng lúa trổ không đều, bông lép trắng nhiều bất thường, thì khả năng cao là đang bị đạo ôn cổ bông tấn công.
Ở giai đoạn từ trước trổ đến trổ bông, nếu gốc lúa bắt đầu có dấu hiệu đen sậm, đốt thân mềm nhũn, dễ bể là dấu hiệu đạo ôn đốt thân. Khi dùng tay ấn vào thân lúa, thấy lõi bên trong thối đen và có mùi hôi nhẹ, tức là nấm đã phá hủy cấu trúc bên trong.
Cây bị bệnh sẽ đổ rạp, gãy sát gốc, không thể phục hồi. Dấu hiệu này tuy ít gặp hơn nhưng cần được theo dõi sát, nhất là ở những ruộng thấp trũng, đất giữ ẩm nhiều.
Tác nhân chính gây bệnh đạo ôn lúa là một loại nấm có tên khoa học là Pyricularia oryzae. Nấm này tồn tại rất dai dẳng trong môi trường, có thể bám vào tàn dư rơm rạ, hạt giống, đất và nước ruộng từ vụ trước.
Nấm phát triển và sinh sản rất nhanh trong điều kiện thuận lợi. Một vết bệnh trên lá có thể sản sinh ra hàng nghìn bào tử nấm. Những bào tử này lan truyền theo gió, nước tưới, côn trùng, dụng cụ canh tác… và lây nhiễm sang các cây lúa khỏe mạnh xung quanh.
Thời tiết là yếu tố rất quan trọng quyết định sự phát triển của bệnh đạo ôn lúa. Bệnh bùng phát mạnh trong điều kiện:
Các yếu tố này tạo điều kiện lý tưởng cho bào tử nấm nảy mầm, xâm nhập qua biểu bì lá lúa rồi lan ra các bộ phận khác của cây. Vụ Đông Xuân và Hè Thu là hai vụ thường xuyên xuất hiện đạo ôn lúa do thời tiết phù hợp.
Độ ẩm không khí cao, nhất là sau những đợt mưa kéo dài hoặc ruộng bị ngập nước, cũng là nguyên nhân khiến nấm phát triển mạnh. Khi độ ẩm vượt quá 85%, nấm dễ dàng sinh sôi và phát tán trong không khí.
Ở những vùng ruộng thấp, khó thoát nước, đất phèn chua hoặc đất bùn nặng thường xuyên giữ nước – nguy cơ bùng phát bệnh đạo ôn lúa sẽ cao hơn các vùng đất cao ráo.
Khi bà con gieo sạ quá dày, cây lúa không đủ không gian thoáng khí, tạo điều kiện cho bệnh đạo ôn lúa dễ phát triển. Lúa trồng dày thường có tán lá rậm rạp, giữ ẩm nhiều, là môi trường lý tưởng cho nấm phát triển.
Bên cạnh đó, bón nhiều phân đạm (ure) khiến cây lúa phát triển lá non xanh mướt – là mồi ngon của nấm đạo ôn. Lúa bón dư đạm không chỉ dễ bị bệnh đạo ôn lúa mà còn yếu sức, dễ đổ ngã, giảm khả năng đề kháng tự nhiên.
Nếu sử dụng giống lúa mẫn cảm với bệnh đạo ôn lúa hoặc không xử lý hạt giống kỹ trước khi gieo thì khả năng nhiễm bệnh từ khi còn là cây mạ là rất cao.
Sau khi thu hoạch lúa, nếu rơm rạ vụ trước không được cày lấp, đốt bỏ hoặc xử lý sinh học, nấm gây bệnh đạo ôn lúa sẽ tiếp tục tồn tại trên những xác bã hữu cơ đó. Khi bước vào vụ mới, bệnh đạo ôn lúa dễ dàng bùng phát lại và lây lan diện rộng.
Bệnh đạo ôn lúa cũng có thể lây lan từ ruộng này sang ruộng khác thông qua:
Vì vậy, việc vệ sinh đồng ruộng, dụng cụ, quản lý nước hợp lý cũng là yếu tố quan trọng trong phòng trừ đạo ôn lúa.
Bệnh đạo ôn lúa nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời sẽ gây ra hậu quả rất lớn đối với sự phát triển và sức khỏe của cây lúa. Khi bệnh tấn công lá lúa, cây sẽ bị mất khả năng quang hợp – một chức năng sống còn giúp cây sinh trưởng và phát triển. Lá bị cháy, khô giòn khiến cây không còn khả năng tổng hợp chất dinh dưỡng, dẫn đến còi cọc, chậm lớn.
Ở giai đoạn trổ bông, nếu bệnh đạo ôn lúa tấn công cổ bông thì toàn bộ bông sẽ bị lép, hạt không chắc hoặc trắng hoàn toàn. Đặc biệt, khi đạo ôn xuất hiện ở đốt thân, cây có thể bị gãy, đổ rạp hàng loạt, làm ảnh hưởng đến toàn bộ quá trình sinh trưởng và kết hạt.
Tùy theo mức độ bệnh và thời điểm xuất hiện, bệnh đạo ôn lúa có thể làm giảm từ 20% đến 50% năng suất lúa. Trong nhiều trường hợp, nếu bệnh đạo ôn lúa phát sinh vào giai đoạn lúa trổ và không được xử lý kịp thời, có thể dẫn đến mất trắng cả ruộng lúa.
Một số nghiên cứu cho thấy, ở những ruộng bị đạo ôn cổ bông nặng, tỷ lệ lép trắng có thể lên tới 90%. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng mà còn làm giảm chất lượng hạt gạo sau thu hoạch.
Bệnh đạo ôn lúa thường không tấn công đồng đều toàn bộ ruộng mà phát triển theo từng đám. Vì vậy, sau khi bệnh đạo ôn lúa qua đi, bà con thường thấy ruộng bị loang lổ: chỗ lúa cao, chỗ lúa thấp, chỗ xanh tốt, chỗ cháy vàng. Điều này buộc bà con phải tốn thêm công sức, thời gian và chi phí để dặm lại những chỗ mất mạ, hoặc chăm sóc thêm các vùng bị yếu.
Một khi bệnh đạo ôn lúa đã phát triển mạnh, bà con phải sử dụng thuốc trị đạo ôn lúa với liều cao, tần suất phun dày để khống chế mầm bệnh. Việc này không chỉ làm tăng chi phí đầu tư mà còn ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe của người phun thuốc.
Trên thị trường hiện nay, có nhiều giống lúa đã được chọn lọc và lai tạo để có khả năng kháng tốt với bệnh đạo ôn lúa, như OM4900, OM6976, OM5451, hay các giống lúa lai như TH3-3, VL20, v.v.
Trước khi gieo, bà con nên tìm hiểu kỹ giống phù hợp với chân ruộng, khí hậu địa phương và đặc biệt là có khả năng kháng bệnh đạo ôn lúa.
Một trong những nguyên nhân khiến bệnh đạo ôn lúa bùng phát mạnh là do gieo sạ quá dày. Khi ruộng quá rậm rạp, cây lúa không có đủ ánh sáng, không khí không lưu thông, tạo điều kiện ẩm thấp lý tưởng cho nấm phát triển.
Bà con nên gieo sạ thưa, với mật độ khuyến nghị khoảng 80–100 kg giống/ha tùy giống. Gieo sạ bằng máy hoặc sạ hàng cũng là giải pháp giúp cây phân bố đều, dễ chăm sóc, dễ phát hiện sớm dấu hiệu nhận biết đạo ôn lúa, và hạn chế sự lây lan.
Phân đạm giúp cây phát triển nhanh, xanh tốt nhưng nếu bón quá nhiều lại vô tình làm cây lúa yếu, dễ nhiễm bệnh. Vì vậy, cần quản lý phân bón cân đối theo nguyên tắc “bón vừa đủ – đúng lúc – đúng cách”.
Đặc biệt, trong giai đoạn cây con và trổ bông – thời điểm bệnh đạo ôn lúa thường phát triển mạnh – bà con nên giảm lượng đạm, tăng cường kali và lân để giúp cây cứng cáp, tăng sức đề kháng tự nhiên.
Ngoài ra, nên áp dụng công thức bón lót – bón thúc hợp lý, không nên bón tập trung nhiều đạm sau sạ, tránh làm cây lúa bị xanh tốt đột ngột – điều kiện lý tưởng cho nấm đạo ôn tấn công.
Tàn dư rơm rạ, xác bã cây trồng, lúa vụ trước là nơi trú ngụ của bào tử nấm Pyricularia oryzae. Nếu không xử lý triệt để, mầm bệnh đạo ôn lúa sẽ tồn tại trong đất, sẵn sàng phát tán ngay khi điều kiện thuận lợi.
Bà con nên cày vùi rơm rạ vào đất để phân hủy hoàn toàn hoặc xử lý bằng chế phẩm sinh học như Trichoderma để tiêu diệt nguồn bệnh đạo ôn lúa. Ngoài ra, vệ sinh sạch sẽ bờ vùng, bờ thửa, khơi thông rãnh nước và làm cỏ dại cũng góp phần hạn chế sự phát tán và tái phát bệnh đạo ôn lúa.
Bà con cần thường xuyên kiểm tra ruộng lúa, đặc biệt trong giai đoạn từ 20–40 ngày sau sạ (giai đoạn lúa dễ nhiễm bệnh đạo ôn lá) và giai đoạn trổ bông (nguy cơ cao bị đạo ôn cổ bông).
Khi phát hiện những vết bệnh đầu tiên – thường là các đốm hình thoi có viền nâu, giữa trắng xám – bà con nên tiến hành phun thuốc ngay để ngăn chặn sự lây lan.
Phun sớm, đúng lúc sẽ giúp giảm số lần sử dụng thuốc, tiết kiệm chi phí và bảo vệ được phần lớn diện tích ruộng.
Một trong những biện pháp hiệu quả là dùng nấm đối kháng Trichoderma để ức chế sự phát triển của nấm gây bệnh đạo ôn lúa.
Ngoài Trichoderma, còn có các dòng vi sinh vật hữu ích khác như Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens… giúp bảo vệ cây lúa khỏi bệnh đạo ôn lúa một cách tự nhiên, an toàn.
Nổi bật với sản phẩm sinh học Ketomium 500g của AT. Sản phẩm có chứa nấm đối kháng mạnh là Chaetomium với khả năng khống chế mạnh mẽ các loại nấm gây bệnh, đặc biệt là nấm Pyricularia oryzae gây ra bệnh đạo ôn lúa.
Chị Hồng – nông dân tại huyện Thoại Sơn, An Giang – chia sẻ: “Trước đây tôi thường xuyên phải phun thuốc hóa học trị đạo ôn, vụ nào cũng lo vì lúa cứ bị cháy cổ bông hoài. Nhưng từ khi chuyển sang xài KetomiumC theo hướng dẫn, tôi thấy cây khỏe, ít bệnh, mà gạo bán cũng dễ hơn vì không tồn dư thuốc.”
Bà con mình ơi, bệnh đạo ôn lúa không phải không phòng được! Quan trọng là mình phải chọn đúng cách. Thay vì chỉ phụ thuộc vào thuốc hóa học, hãy mạnh dạn thử nghiệm và sử dụng chế phẩm sinh học – vừa bảo vệ cây lúa, vừa bảo vệ sức khỏe chính mình và người tiêu dùng.
Giải pháp:
Giải pháp:
Giải pháp:
Bệnh đạo ôn lúa là bệnh do nấm gây ra nên rất dễ tái phát nếu điều kiện thời tiết thuận lợi và ruộng lúa không được chăm sóc đúng kỹ thuật.
Nhu cầu “chữa dứt điểm hoàn toàn” thì rất khó. Tuy nhiên, nếu bà con áp dụng đồng bộ các biện pháp phòng trừ như:
Thì có thể kiểm soát bệnh đạo ôn lúa rất hiệu quả, giúp ruộng lúa khỏe mạnh, đạt năng suất cao
Câu trả lời là có nên. Việc sử dụng chế phẩm sinh học như Trichoderma, Bacillus subtilis… là cách phòng bệnh chủ động rất an toàn và hiệu quả. Các chế phẩm này không gây hại cho cây lúa và môi trường, nhưng có khả năng ức chế nấm đạo ôn ngay từ giai đoạn đầu.
Bà con nên phun định kỳ từ giai đoạn mạ đến trước trổ bông để tạo môi trường bất lợi cho nấm bệnh phát triển. Đây là hướng đi bền vững trong sản xuất nông nghiệp hiện đại.
Chi phí phòng trị bệnh đạo ôn lúa phụ thuộc vào diện tích ruộng, mức độ bệnh và biện pháp mà bà con chọn:
Bà con hoàn toàn có thể giảm số lần phun thuốc, từ đó tiết kiệm đáng kể.
Qua bài viết, bà con có thể thấy rằng đạo ôn lúa là một trong những bệnh hại nghiêm trọng nhất trong sản xuất lúa nước, đặc biệt là ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long và miền Tây Nam Bộ. Bệnh không chỉ làm giảm năng suất, chất lượng lúa mà còn khiến chi phí sản xuất tăng cao nếu không được phòng trị đúng cách.
Tuy nhiên, việc phòng trừ dứt điểm là điều bà con hoàn toàn có thể làm được, nếu bà con chủ động phòng ngừa sớm, sử dụng sản phẩm phù hợp – chất lượng – đúng cách.
AT khuyến khích bà con nên đầu tư vào giải pháp canh tác bền vững – sử dụng chế phẩm sinh học và giống lúa sạch bệnh – để nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị hạt gạo.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
