Sâu đục thân hại lúa là một trong những dịch hại nguy hiểm bậc nhất trên đồng ruộng Việt Nam, phá tan mùa màng mà bà con cất công cấy trồng. Khi tấn công, chúng khiến cây lúa bị chết từng đoạn, lúa ngã hàng loạt, thiệt hại năng suất nghiêm trọng.
Nếu bà con không kịp thời nhận biết, kiểm soát sâu đục thân hại lúa và áp dụng cách phòng trừ sâu đục thân hại lúa đúng cách thì hậu quả rất khó lường.
Trong bài viết này, AT sẽ hướng dẫn bà con nhận biết – phân loại – diệt tận gốc sâu đục thân hại lúa, giúp bảo vệ mùa màng và nâng cao năng suất lúa vượt trội.
Contents
Sâu đục thân hại lúa là loài côn trùng gây hại trực tiếp lên thân cây lúa, bằng cách đục vào thân, ăn phần mô mềm bên trong khiến cây không thể phát triển bình thường. Chúng hoạt động âm thầm nhưng hậu quả để lại rất nghiêm trọng.
Sâu đục thân hại lúa có vòng đời phát triển đầy đủ qua 4 giai đoạn. Toàn bộ chu kỳ có thể kéo dài từ 25 đến 40 ngày tùy điều kiện nhiệt độ, độ ẩm.
Trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, sâu đục thân hại lúa có thể sinh sản liên tục nhiều lứa/năm, gây hại kéo dài nếu không kiểm soát.
Sâu đục thân hại lúa lây lan qua hình thức bướm bay phát tán và đẻ trứng trên diện rộng. Một bướm cái có thể đẻ hàng trăm trứng, sau đó chỉ trong vài ngày, hàng nghìn sâu non đồng loạt nở ra và tấn công thân cây.
Với khả năng sinh sản nhanh và chu kỳ sống ngắn, sâu đục thân hại lúa có thể lan rộng trên diện tích lớn chỉ trong vòng 1–2 tuần nếu không được phòng trừ. Đặc biệt, các đợt mưa đầu mùa hoặc thời tiết ẩm chính là điều kiện lý tưởng để sâu nở rộ.
Bà con có thể áp dụng các biện pháp canh tác hoặc sinh học hiệu quả, tiết kiệm chi phí và thời gian, tránh phải dùng đến thuốc hóa học độc hại. Phát hiện muộn đồng nghĩa với thiệt hại lớn, cây lúa trổ không đều, tỷ lệ lép cao, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt.
Ngoài ra, sâu đục thân hại lúa có thể đẻ trứng liên tiếp và phát triển nhiều lứa trong một vụ, nếu không ngăn chặn kịp thời, mật độ sâu đục thân hại lúa sẽ tăng nhanh chóng và lan ra diện rộng, rất khó kiểm soát.
Bướm trưởng thành của sâu đục thân hại lúa có màu nâu nhạt hoặc trắng ngà. Đặc điểm dễ nhận dạng là cánh trước có đốm hoặc sọc, tùy theo loài. Ví dụ:
Bướm hoạt động mạnh về đêm, thường bay là là mặt ruộng để đẻ trứng dưới mặt lá.
Trứng được đẻ thành từng ổ, dính chặt vào mặt dưới của lá lúa. Trứng có hình bầu dục, màu trắng đục, khi sắp nở chuyển sang màu vàng nhạt. Trứng rất nhỏ nên bà con cần soi kỹ bằng mắt thường hoặc kính lúp mới thấy rõ.
Đây là giai đoạn gây hại mạnh nhất.
Khi bóc thân lúa ra, bà con có thể thấy sâu đang nằm trong rãnh đục hoặc dấu phân sâu màu nâu đen.
Nhộng nằm trong thân cây, có màu nâu, không di chuyển. Sau 5–7 ngày, nhộng nở thành bướm và tiếp tục vòng đời gây hại.
Do đó, chỉ sâu đục thân hại lúa mới gây hiện tượng “bông bạc”, thân cây rỗng và chết rũ từ gốc lên, bà con cần chú ý phân biệt rõ để có biện pháp xử lý phù hợp.
Sâu đục thân hại lúa phát triển mạnh trong điều kiện khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều, nhiệt độ từ 25–30°C. Đây là mức nhiệt lý tưởng giúp sâu sinh sản nhanh, vòng đời rút ngắn, và số lứa sâu trong năm tăng lên đáng kể.
Thời điểm sau các trận mưa lớn thường là lúc trứng sâu nở rộ.
Nhiều khu vực vùng trũng, thoát nước kém là nơi dễ hình thành ổ trứng và tạo điều kiện cho sâu non tồn tại lâu dài.
Thời tiết biến đổi bất thường như mưa trái mùa, nắng nóng xen kẽ mưa rào cũng làm sâu bệnh phát sinh bất quy luật, khiến bà con khó phòng ngừa hơn.
Nhiều thói quen canh tác chưa phù hợp vô tình tạo điều kiện thuận lợi để sâu đục thân hại lúa phát triển nhanh chóng
Nhiều bà con sử dụng thuốc trừ sâu không đúng cách hoặc lạm dụng khiến sâu kháng thuốc:
Sâu đục thân hại lúa gây tổn thương trực tiếp đến thân cây, làm gián đoạn quá trình vận chuyển nước và dinh dưỡng. Khi sâu non đục vào thân cây, chúng làm rỗng ruột, khiến cây dễ bị ngã đổ, chết rũ.
Ở giai đoạn mạ và đẻ nhánh, cây có thể chết từng chòm hoặc từng hàng, gây nên tình trạng “cháy rũ”. Đến giai đoạn làm đòng – trổ bông, sâu khiến lúa không trổ hoặc trổ lửng, dẫn đến hiện tượng “bông bạc” – bông trắng, không có hạt. Những thiệt hại này khiến năng suất giảm mạnh, có khi mất trắng cả ruộng nếu không được xử lý kịp thời.
Khi bị sâu tấn công, cây không đủ dinh dưỡng để nuôi hạt, khiến hạt bị lép, hạt gạo nhỏ, không đều, mất giá trị thương phẩm. Gạo xay xát từ những bông lúa bị sâu đục thường không đẹp, giảm giá bán trên thị trường.
Một khi sâu đục thân hại lúa đã bùng phát, bà con phải chi ra nhiều chi phí để mua thuốc trừ sâu, thuê nhân công phun xịt, tăng cường chăm sóc lúa.
Không chỉ vậy, nếu phòng trừ không đúng kỹ thuật, bà con có thể phải phun thuốc nhiều lần trong một vụ, gây tốn kém rất lớn.
Một trong những biện pháp phòng sâu đục thân hại lúa hiệu quả là ngay từ khâu chọn giống.
Bà con nên ưu tiên sử dụng các giống lúa có tính kháng sâu bệnh cao, đặc biệt là những giống đã được kiểm nghiệm thực tế tại địa phương. Một số giống lúa cải tiến có thân cứng, khả năng chống chịu tốt sẽ hạn chế nguy cơ sâu đục tấn công.
Gieo sạ thưa giúp ruộng lúa thông thoáng, ít ẩm thấp, từ đó giảm môi trường sinh sản lý tưởng cho sâu đục thân hại lúa. Bà con nên tuân thủ hướng dẫn của cán bộ khuyến nông địa phương, gieo đúng mật độ, đảm bảo ánh sáng và thông khí cho ruộng lúa.
Đồng thời, việc xuống giống đúng thời vụ còn giúp né rầy – né sâu, tránh trùng lứa sâu non nở rộ, từ đó giảm thiểu tối đa thiệt hại.
Nhiều bà con có thói quen bón thừa phân đạm để cây lúa xanh tốt nhanh. Tuy nhiên, chính điều này lại làm cây lúa mềm yếu, dễ bị sâu đục thân hại lúa tấn công. Cây lúa phát triển quá nhanh sẽ làm tăng mật độ che phủ, tạo ẩm độ cao – điều kiện lý tưởng cho sâu hoạt động.
Việc vệ sinh đồng ruộng sau mỗi vụ mùa là biện pháp sinh học tự nhiên và hiệu quả. Bà con cần:
Thực hiện tốt bước này sẽ cắt đứt vòng đời sâu đục thân hại lúa, ngăn ngừa sâu phát triển lứa mới.
Dùng nước vôi pha loãng để tưới quanh gốc ruộng lúa nhằm tiêu diệt trứng và sâu non dưới lớp đất mặt.
Phun nước ngâm tỏi, ớt, gừng: Hỗn hợp tự nhiên này có mùi cay nồng và tính kháng sinh cao, có khả năng xua đuổi hoặc tiêu diệt sâu non. Bà con có thể ngâm tỏi, ớt, gừng trong rượu khoảng 5–7 ngày, sau đó pha loãng rồi phun lên thân cây và mặt ruộng.
Treo bẫy đèn ban đêm để bắt bướm trưởng thành của sâu đục thân hại lúa. Ban đêm là thời gian hoạt động mạnh của bướm sâu, nếu tiêu diệt được từ giai đoạn này sẽ hạn chế được việc sinh sản và đẻ trứng trên ruộng lúa.
Một trong những biện pháp sinh học hiệu quả là sử dụng các loại thiên địch của sâu đục thân hại lúa. Một số thiên địch phổ biến như:
Ong ký sinh trứng Trichogramma: Loài ong nhỏ này sẽ ký sinh vào trứng sâu đục thân, làm trứng không nở thành sâu non được. Bà con có thể thả ong ký sinh theo hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật.
Ong mắt đỏ, kiến ba khoang, bọ xít bắt mồi: Đây là những loài sinh vật hữu ích chuyên ăn trứng và sâu non, giúp giảm mật độ sâu đục thân hại lúa trên đồng ruộng một cách tự nhiên.
Hiện nay có nhiều chế phẩm sinh học giúp phòng trừ sâu đục thân hại lúa hiệu quả mà không ảnh hưởng đến môi trường như:
Vi khuẩn Bacillus thuringiensis (BT): Là vi sinh vật có khả năng tiêu diệt sâu non mà không gây hại cho cây trồng và người sử dụng.
Chế phẩm nấm xanh, nấm trắng: Các loại nấm ký sinh này sẽ phát triển trên cơ thể sâu và giết chết chúng trong vòng vài ngày. Đây là biện pháp an toàn, bền vững, đặc biệt thích hợp với sản xuất nông nghiệp hữu cơ.
Sản phẩm chất lượng bậc nhất mà bà con có thể hoàn toàn tin dùng trong quá trình phòng ngừa – kiểm soát – trị dứt điểm sâu đục thân hại lúa là AT Mebe của Công ty AT. Sản phẩm sinh học AT Mebe không chỉ hoàn thành nhiệm vụ ngăn chặn hoàn toàn sự tàn phá của sâu đục thân mà còn trở thành trợ thủ đắc lực cho nhà nông vì tính an toàn và bền vững tuyệt đối.
Tại huyện Cờ Đỏ (TP Cần Thơ), anh Nguyễn Văn Hòa đã áp dụng biện pháp dùng AT Mebe và kết hợp bẫy đèn, chỉ sau 2 vụ lúa đã giảm được 80% mật độ sâu đục thân hại lúa mà không phải dùng thuốc hóa học. Anh chia sẻ: “Tôi tiết kiệm được chi phí thuốc, mà lúa lại sạch, bán được giá cao hơn.”
AT khuyến khích bà con từng bước chuyển sang các biện pháp phòng trừ sinh học để bảo vệ sức khỏe, môi trường và nâng cao giá trị nông sản. Thay vì chỉ phụ thuộc vào thuốc hóa học, hãy mạnh dạn thử nghiệm và sử dụng chế phẩm sinh học – vừa bảo vệ cây lúa, vừa bảo vệ sức khỏe chính mình và gia đình.
Mặc dù các biện pháp sinh học và canh tác là ưu tiên hàng đầu, nhưng trong những trường hợp mật độ sâu đục thân hại lúa quá cao, vượt ngưỡng gây hại, thì việc sử dụng thuốc hóa học là cần thiết để kiểm soát nhanh tình hình.
Cụ thể:
Vì vậy, biện pháp hóa học chỉ nên là giải pháp cuối cùng trong chuỗi phòng trừ, và cần phối hợp với các biện pháp sinh học, canh tác để nâng cao hiệu quả, bền vững và an toàn lâu dài.
Việc phun thuốc thường xuyên, không đúng liều lượng, sẽ khiến sâu nhanh chóng kháng thuốc, đồng thời làm mất cân bằng sinh thái trong ruộng. Các loài thiên địch có lợi như ong ký sinh, bọ xít bắt mồi, kiến ba khoang cũng sẽ bị tiêu diệt, khiến sâu dễ tái phát mạnh hơn ở vụ sau.
Do đó, bà con cần sử dụng thuốc hóa học một cách hợp lý, có chọn lọc, kết hợp với các biện pháp khác để đạt hiệu quả bền vững và giảm thiểu rủi ro.
Không nên chỉ dựa vào một phương pháp duy nhất. Sâu đục thân hại lúa là loại sâu hại nguy hiểm với tốc độ lây lan nhanh, vòng đời ngắn và khả năng ẩn nấp tốt.
Vì vậy, cần áp dụng đồng thời nhiều biện pháp như:
Sự phối hợp này không chỉ nâng cao hiệu quả phòng trừ mà còn tiết kiệm chi phí, bảo vệ môi trường và giữ cân bằng tự nhiên cho hệ sinh thái đồng ruộng.
Nên duy trì thói quen kiểm tra định kỳ 3–5 ngày/lần trong suốt vụ lúa, đặc biệt ở giai đoạn lúa đẻ nhánh, làm đòng và trổ bông – là những thời điểm sâu đục thân hại lúa hoạt động mạnh nhất.
Ngoài ra, việc theo dõi sát tình hình thời tiết, mật độ sâu đục thân hại lúa qua bản tin dự báo nông nghiệp địa phương cũng giúp bà con chủ động hơn trong kế hoạch phòng trừ.
Thời điểm phun thuốc hiệu quả nhất là khi sâu ở giai đoạn sâu non, mới nở, chưa kịp đục vào thân cây lúa. Đây là giai đoạn sâu dễ bị tiêu diệt nhất.
Bà con nên chú ý theo dõi lịch dự báo sâu bệnh của địa phương hoặc quan sát thực tế trên đồng ruộng để xác định thời điểm sâu nở rộ.
Ngoài ra, nên phun vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát để tránh bay hơi nhanh, giúp thuốc thấm sâu và hiệu quả hơn.
Nên phun theo ngưỡng: chỉ xử lý khi mật độ sâu vượt ngưỡng gây hại (trên 20 con/m2). Tuy nhiên, việc phòng ngừa định kỳ bằng các biện pháp sinh học như thả ong ký sinh, sử dụng chế phẩm nấm xanh, nấm trắng là rất cần thiết và nên duy trì trong suốt vụ.
AT Mebe khi sử dụng đúng kỹ thuật, đúng thời điểm có thể tiêu diệt 80–90% sâu non, giảm đáng kể mật độ sâu trên ruộng. Ưu điểm là không làm kháng thuốc, không gây tồn dư, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái ruộng lúa.
Bà con có thể liên hệ kỹ sư nông nghiệp của AT để được tư vấn chi tiết cách sử dụng sản phẩm phù hợp với điều kiện ruộng nhà mình.
Sâu đục thân hại lúa là đối tượng nguy hiểm, gây thiệt hại lớn đến năng suất và chất lượng lúa nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Bà con cần chủ động nhận biết sớm, kết hợp nhiều biện pháp canh tác – sinh học – hóa học để phòng trừ hiệu quả.
Đừng để sâu đục thân hại luá lấy mất mùa vụ – hãy hành động từ hôm nay để bảo vệ đồng ruộng và thu hoạch bội thu!
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
