
Hạt lúa thu hoạch được ở cuối vụ chính là thành quả đáng trân trọng mà bà con nông dân gặt hái sau bao tháng ngày đội nắng thắng mưa để cấy trồng, chăm nom. Để không phí hoài công sức của mình, bà con nông dân cần biết cách để thu hoạch lúa hiệu quả, nhằm giữ sản lượng và đảm bảo lợi ích kinh tế.
Thu hoạch lúa đúng kỹ thuật không chỉ giúp đảm bảo sản lượng mà còn quyết định chất lượng hạt gạo thành phẩm. Trong điều kiện thời tiết bất ổn, sâu bệnh và biến động giá nông sản, bà con càng cần nắm rõ cách thu hoạch lúa hiệu quả và bảo quản sau thu hoạch đúng chuẩn.
Qua bài viết dưới đây, AT sẽ cung cấp đầy đủ thông tin chi tiết, từ kỹ thuật thu hoạch lúa cho đến cách bảo quản giúp bà con giữ nguyên giá trị kinh tế sau mùa vụ.
Contents
Lúa là cây trồng đòi hỏi sự thu hoạch đúng thời điểm. Nếu không, hạt lúa có thể không đạt đủ độ chín, dẫn đến lép, gạo không chắc, hoặc vỡ hạt khi xay xát.
Kỹ thuật thu hoạch lúa đúng chuẩn đảm bảo rằng hạt đã tích đủ dinh dưỡng, đạt độ khô cần thiết và giữ được chất lượng tốt nhất để chế biến hoặc làm giống.
Nếu không thu hoạch lúa đúng kỹ thuật, có thể xảy ra hiện tượng rơi rụng hạt, lúa bị đập quá mạnh gây vỡ hạt, hoặc lúa ẩm dễ bị nấm mốc. Những hao hụt này dù nhỏ nhưng cộng dồn lại có thể làm giảm đáng kể thu nhập.
Việc áp dụng đúng kỹ thuật thu hoạch lúa giúp giảm thiểu tổn thất sau thu hoạch từ 5% đến 10%. Đây cũng là lý do ngày càng nhiều hộ nông dân chuyển sang áp dụng các kỹ thuật thu hoạch lúa hiện đại và sử dụng máy móc thay thế nhân công thủ công.
Sau thu hoạch, nếu hạt lúa chưa đủ độ khô hoặc bị thu hoạch trong điều kiện ẩm ướt thì rất dễ bị mốc, mọt hoặc thối nát. Điều này đặc biệt quan trọng đối với lúa giống – loại lúa cần bảo quản lâu dài mà vẫn giữ được tỉ lệ nảy mầm cao.
Vì vậy, việc thu hoạch lúa đúng kỹ thuật giúp kiểm soát độ ẩm của hạt ngay từ đầu, là tiền đề để bảo quản lúa được lâu dài, an toàn và chất lượng.
Một số vùng còn sử dụng lúa để làm giống vụ sau, nếu không thu hoạch lúa đúng kỹ thuật thì không những mất giống mà còn ảnh hưởng đến năng suất vụ sau. Như vậy, thu hoạch lúa không chỉ ảnh hưởng đến hiện tại mà còn cả tương lai sản xuất.
Lúa được thu hoạch đúng kỹ thuật sẽ có ngoại hình đẹp, đồng đều, ít tạp chất và giữ được hương vị tự nhiên. Điều này khiến các thương lái, nhà máy chế biến hoặc doanh nghiệp xuất khẩu sẵn sàng trả giá cao hơn.
Ngược lại, lúa xấu, bị mốc, lẫn nhiều hạt lép sẽ bị ép giá hoặc không được thu mua.
Không chỉ giá bán, chi phí sau thu hoạch lúa như sấy, phơi, làm sạch cũng sẽ giảm nếu lúa được thu hoạch đúng kỹ thuật. Đây là yếu tố then chốt giúp bà con nâng cao hiệu quả kinh tế tổng thể cho từng vụ mùa.
Thu hoạch lúa đúng thời điểm là yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất quyết định đến chất lượng hạt lúa.
Một số dấu hiệu nhận biết lúa đã chín thích hợp để thu hoạch gồm:
Đặc biệt, bà con nên theo dõi kỹ dự báo thời tiết để chọn thời điểm thu hoạch lúa thích hợp. Không nên thu hoạch lúa khi trời còn mưa hoặc sắp mưa để tránh tình trạng lúa ướt, khó phơi, dễ lên mộng hoặc mốc.
Việc chọn phương tiện thu hoạch lúa tùy thuộc vào điều kiện địa hình, diện tích canh tác và khả năng đầu tư của từng hộ nông dân. Các phương tiện phổ biến hiện nay bao gồm:
Phù hợp với ruộng nhỏ, ruộng bậc thang, vùng sâu vùng xa khó đưa máy móc vào. Tuy nhiên, phương pháp này tốn nhiều nhân công, mất thời gian và khó đảm bảo tính đồng đều.
Đây là loại máy cắt gọn bông và xếp thành hàng dài trên ruộng để tiện gom. Ưu điểm là tiết kiệm thời gian, nhưng bà con vẫn phải gom, đập lúa bằng máy đập riêng hoặc thủ công.
Máy có thể thực hiện 3 chức năng cùng lúc: cắt, đập và sàng lúa. Đây là thiết bị hiện đại, giúp tăng năng suất, giảm tổn thất và tiết kiệm công lao động. Phù hợp cho các cánh đồng lớn, địa hình bằng phẳng.
Thu hoạch lúa bằng liềm là phương pháp truyền thống được nhiều bà con áp dụng ở những vùng ruộng nhỏ, địa hình phức tạp hoặc nơi không thể đưa máy móc vào.
Đây là một giải pháp trung gian giữa thủ công và máy liên hợp. Máy cắt bông và xếp thành hàng dài giúp nông dân dễ dàng gom lại để đập lúa bằng máy hoặc thủ công.
Đây là phương tiện thu hoạch lúa hiện đại và tối ưu nhất hiện nay, đặc biệt phù hợp với mô hình sản xuất lớn. Máy gặt đập liên hợp giúp tiết kiệm đáng kể nhân công, thời gian và chi phí thu hoạch lúa.
Lỗi cắt khi lúa chưa đủ chín: Hạt còn mềm, dễ vỡ, khó bảo quản. => Khắc phục bằng cách xác định kỹ dấu hiệu chín.
Vận chuyển làm rơi rụng hạt: Do không buộc kỹ bó lúa. => Cần chuẩn bị bao tải hoặc dây buộc chắc
Gặt khi trời mưa: Lúa dễ bị ẩm, nảy mầm. => Cần theo dõi thời tiết kỹ lưỡng, dừng máy nếu có mưa bất chợt.
Đầu tiên, việc sử dụng máy móc hiện đại trong thu hoạch lúa giúp bà con tiết kiệm rất nhiều công lao động, nhất là trong thời điểm khan hiếm nhân lực nông thôn như hiện nay.
Máy gặt giúp tăng tốc độ thu hoạch lúa gấp 3–5 lần so với phương pháp thủ công, đồng thời giảm tổn thất hạt lúa rơi rụng xuống mức tối thiểu. Việc này không chỉ giúp giảm chi phí lao động mà còn đảm bảo thời gian thu hoạch lúa phù hợp với điều kiện thời tiết, tránh những rủi ro như mưa gió đột ngột.
Ngoài ra, cơ giới hóa còn góp phần cải thiện chất lượng sản phẩm. Lúa thu hoạch bằng máy thường sạch hơn, ít tạp chất, giúp giảm chi phí sơ chế, từ đó tăng giá trị thương phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Cụ thể, theo tính toán của nhiều hợp tác xã nông nghiệp, việc sử dụng máy gặt đập liên hợp trong thu hoạch lúa giúp giảm ít nhất 30% chi phí thu hoạch so với thu hoạch lúa thủ công. Bên cạnh đó, thời gian thu hoạch rút ngắn giúp bà con kịp thời làm đất, chuẩn bị cho vụ mùa tiếp theo.
Cơ giới hóa còn góp phần giảm áp lực lao động cho người cao tuổi – lực lượng chủ yếu ở nhiều vùng quê hiện nay. Nhờ đó, người dân có thể nâng cao thu nhập mà không phải lao động nặng nhọc như trước.
Ngay sau khi thu hoạch lúa, nếu không sơ chế kịp thời, hạt lúa rất dễ bị hư hỏng do độ ẩm cao, gây mốc, nảy mầm hoặc nhiễm sâu bệnh. Vì vậy, quá trình sơ chế gồm các bước:
Phơi lúa tuy đơn giản nhưng nếu làm không đúng cách sẽ khiến chất lượng hạt giảm đáng kể. Dưới đây là một số nguyên tắc quan trọng:
Sấy lúa bằng máy hiện là giải pháp hiệu quả cho các vùng sản xuất lớn, nơi không có điều kiện phơi ngoài trời. Tuy nhiên, bà con cần lưu ý:
Việc lưu trữ đúng cách giúp kéo dài thời gian bảo quản lúa mà không làm giảm chất lượng. Một số lưu ý quan trọng gồm:
Bao nhựa PP dệt: Thông dụng, giá rẻ, nhưng không chống ẩm tốt, chỉ phù hợp bảo quản ngắn hạn.
Bao PE ghép màng bạc: Chống ẩm tốt hơn, thích hợp lưu trữ trung hạn.
Bao sấy hút chân không: Giữ được độ tươi và chất lượng hạt lâu dài, thích hợp cho lúa giống hoặc lúa đặc sản có giá trị cao.
Lúa giống yêu cầu cao hơn nhiều so với lúa thương phẩm. Không chỉ đòi hỏi độ sạch và độ ẩm lý tưởng, mà còn cần tránh ánh nắng trực tiếp, nơi nhiệt độ cao khiến hạt mất sức nảy mầm.
Ngoài ra, thời gian bảo quản lúa giống cũng ngắn hơn – tốt nhất là dưới 6 tháng. Sau thời gian này, tỷ lệ nảy mầm sẽ giảm dần. Vì vậy, bà con cần phân loại và ghi rõ ngày thu hoạch, giống lúa, thời gian sử dụng để chủ động trong kế hoạch gieo trồng vụ sau.
Độ ẩm: Đảm bảo dưới 13%. Nếu cao hơn, lúa dễ bị mốc, sinh độc tố aflatoxin gây hại sức khỏe người tiêu dùng.
Nhiệt độ: Duy trì kho ở nhiệt độ ổn định từ 25–30°C, tránh nơi quá nóng hoặc lạnh đột ngột.
Thông gió: Luồng không khí lưu thông tốt giúp tránh tình trạng ẩm cục bộ gây mốc hạt hoặc sinh nhiệt bên trong bao chứa.
Để thu hoạch lúa hiệu quả, bà con cần có kế hoạch cụ thể trước khi bước vào vụ thu hoạch. Bao gồm các công đoạn:
Đối với thu hoạch lúa thủ công, cần huy động đủ người cắt lúa, gom lúa, đập lúa, vận chuyển và phơi/sấy.
Với cơ giới hóa, cần kiểm tra, bảo trì máy móc và bố trí nhân viên vận hành.
Ngoài ra, nơi chứa lúa sau khi thu hoạch lúa cũng phải được dọn dẹp sạch sẽ, có mái che, thoáng mát để tránh ẩm mốc. Chuẩn bị đầy đủ bao tải, dây buộc, sân phơi, máy sấy,… sẽ giúp quá trình từ thu hoạch lúa đến bảo quản diễn ra liên tục, không bị gián đoạn.
Nếu thu hoạch lúa gặp mưa, lúa sẽ bị ướt, không thể phơi sấy kịp thời, dễ bị mốc, nảy mầm. Vì vậy, bà con cần theo dõi sát dự báo thời tiết từ 3–5 ngày trước và trong thời gian thu hoạch.
Nếu thấy dự báo có mưa lớn hoặc mưa kéo dài, nên dời ngày thu hoạch lúa sang thời điểm nắng ráo hơn. Trong những vùng thường xuyên gặp thời tiết bất thường, việc sử dụng máy sấy lúa là giải pháp rất cần thiết để bảo đảm chất lượng hạt lúa sau thu hoạch.
Trả lời: Bà con nên thu hoạch lúa bằng máy gặt đập liên hợp khi:
Trả lời: Nếu lúa bị sấy chưa kỹ, có mùi ẩm, cần tiến hành sấy lại ngay ở nhiệt độ thấp từ 40–45°C để tránh làm nứt hạt. Tránh sấy gấp ở nhiệt độ cao vì dễ làm hư hại cấu trúc hạt gạo bên trong.
Trường hợp mùi ẩm nhẹ, bà con có thể trải lúa ra sân thoáng, có gió tự nhiên trong vài giờ để hơi ẩm thoát ra. Nếu lúa đã có dấu hiệu mốc, đổi màu, cần loại bỏ phần hư hỏng và không sử dụng làm giống hoặc thực phẩm.
Trả lời:
Bao bố (bao đay): Thoáng khí, phù hợp cho vùng có độ ẩm thấp, giúp hạt “thở” dễ hơn. Tuy nhiên dễ hút ẩm nếu bảo quản ở nơi ẩm thấp.
Bao nhựa PP: Chống nước tốt hơn, phù hợp cho bảo quản ngắn hạn. Tuy nhiên, cần lưu ý không để bao nhựa tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng hoặc nền ẩm vì dễ gây ngưng tụ hơi nước bên trong.
Lời khuyên là nên dùng bao nhựa ghép màng hoặc bao PE chuyên dụng nếu muốn bảo quản trung – dài hạn. Với lúa giống, nên dùng bao hút chân không để kéo dài thời gian sử dụng.
Trả lời: Nếu được bảo quản đúng cách – độ ẩm dưới 13%, kho khô ráo, thoáng mát – lúa thương phẩm có thể giữ chất lượng tốt từ 6 đến 12 tháng. Lúa giống thường chỉ nên trữ tối đa 6 tháng để đảm bảo tỷ lệ nảy mầm cao.
Trong quá trình lưu kho, bà con nên kiểm tra định kỳ 1–2 tháng/lần để phát hiện sớm mối mọt, nấm mốc. Nếu thấy có mùi hôi, lúa đổi màu hoặc xuất hiện mọt, cần xử lý ngay hoặc đưa đi tiêu thụ sớm.
Thu hoạch lúa đúng kỹ thuật là yếu tố then chốt quyết định năng suất và lợi nhuận cuối vụ. Bà con cần ghi nhớ các nguyên tắc cơ bản như: chọn đúng thời điểm thu hoạch, sử dụng phương tiện phù hợp, thao tác nhẹ nhàng, và sơ chế kịp thời sau thu hoạch.
Sau thu hoạch, khâu bảo quản đóng vai trò quyết định đến giá bán. Nếu lúa được sấy, phơi và lưu trữ đúng cách, bà con sẽ bán được giá cao hơn, dễ dàng tiếp cận các kênh tiêu thụ lớn như nhà máy xay xát, hợp tác xã hoặc xuất khẩu.
Hy vọng với bài viết này, bà con đã hiểu rõ hơn về kỹ thuật thu hoạch lúa hiệu quả. Chúc bà con có những mùa lúa bội thu, chất lượng cao, bán được giá tốt và ngày càng vững vàng trên con đường làm nông hiện đại!
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.