Bệnh vàng lùn cây lúa từ lâu đã trở thành nỗi ám ảnh của bà con nông dân trong mỗi vụ cấy trồng, đặc biệt ở các tỉnh ĐBSCL. Khi lúa bị nhiễm vàng lùn, lá úa vàng, cây lùn thấp, dần khô héo và đổ rạp, vụ mùa của bà con cứ thế mất trắng. Tuy nhiên, nếu phát hiện và xử lý kịp thời, bệnh vàng lùn cây lúa sẽ dễ dàng được loại bỏ, việc tăng năng suất cao cho vựa lúa hoàn toàn khả thi. Qua bài viết này, AT sẽ cùng bà con tìm hiểu toàn bộ dấu hiệu, nguyên nhân, biện pháp phòng trừ vàng lùn hiệu quả và dứt điểm.
Contents
Vàng lùn là loại bệnh do virus Rice Grassy Stunt Virus (RGSV) gây ra, một loại virus lúa phổ biến tại các vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa.
Loại virus này được truyền từ cây bệnh sang cây khỏe thông qua rầy nâu – loài côn trùng nhỏ nhưng có sức phá hoại cực kỳ lớn. Chỉ một vài cá thể rầy mang virus có thể nhanh chóng lây lan mầm bệnh khắp cả cánh đồng trong thời gian ngắn nếu không có biện pháp kiểm soát.
Ở giai đoạn đầu, cây lúa bị bệnh vàng lùn sẽ có hiện tượng:
Khi bệnh phát triển nặng:
Một trong những yếu tố khiến bệnh vàng lùn trở nên nguy hiểm là tốc độ lây lan nhanh chóng và mạnh mẽ của nó. Rầy nâu chính là “cầu nối” đưa virus từ cây bệnh sang cây khỏe. Chỉ cần một đợt rầy di cư mang virus xâm nhập ruộng lúa, chỉ sau vài ngày, hàng loạt cây sẽ nhiễm bệnh.
Đặc biệt trong mùa mưa, thời tiết ẩm ướt là điều kiện lý tưởng cho rầy phát triển mạnh. Chỉ sau 7–10 ngày, diện tích lúa nhiễm bệnh vàng lùn có thể tăng lên gấp đôi.
Ở giai đoạn đầu, khi cây lúa vừa mới bị nhiễm virus, biểu hiện bệnh có thể chưa rõ rệt khiến nhiều bà con dễ nhầm lẫn với tình trạng thiếu phân hay úng nước. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, có thể thấy một số dấu hiệu đặc trưng sau:
Khi bệnh vàng lùn tiến triển sang giai đoạn nặng hơn bà con dễ dàng nhận biết qua các triệu chứng như:
Bệnh vàng lùn cây lúa rất dễ bị nhầm với bệnh lùn xoắn lá hoặc bệnh đạo ôn
Trong khi đó, bệnh vàng lùn cây lúa:
Lá vàng từ chóp xuống, cây thấp, rễ teo, đẻ nhánh yếu và toàn bộ cây phát triển chậm. Đây là dấu hiệu cho thấy virus đã tấn công toàn bộ hệ thống trao đổi chất của cây lúa – hậu quả nghiêm trọng hơn rất nhiều.
Virus RGSV (Rice Grassy Stunt Virus) là “thủ phạm” trực tiếp gây bệnh vàng lùn trên cây lúa. Đây là loại virus nguy hiểm thuộc họ Tenuivirus, có khả năng phá hoại sự phát triển của cây lúa từ giai đoạn mạ đến trổ đòng.
Tuy nhiên, rầy nâu chích hút nhựa cây lúa đã nhiễm bệnh vàng lùn, sau đó bay sang cây khỏe và truyền virus trong quá trình chích hút tiếp theo, khiến cho việc lan rộng rất nhanh.
Rầy nâu có thể mang virus RGSV trong cơ thể suốt đời, và mỗi con có thể truyền bệnh cho hàng chục cây lúa trong một ngày. Đặc biệt, rầy nâu di chuyển theo đàn lớn, khiến bệnh có thể lây lan xuyên vùng miền.
Bà con cần lưu ý các yếu tố dưới đây vì nó có thể là “đòn bẩy” khiến bệnh xuất hiện:
Thời tiết mưa kéo dài, độ ẩm cao chính là môi trường lý tưởng để rầy nâu sinh sản mạnh. Khi mật độ rầy cao, khả năng lây lan virus RGSV tăng lên theo cấp số nhân.
Đặc biệt, vào đầu mùa mưa, những đợt rầy di cư từ Campuchia, Lào theo gió về miền Tây, Tây Nguyên thường mang theo mầm bệnh.
Một số bà con vì muốn tăng mật độ cây nên gieo sạ dày, tuy nhiên điều này lại vô tình tạo ra môi trường rậm rạp, ẩm thấp – lý tưởng để rầy trú ẩn và sinh sản.
Mặt khác, nếu từng hộ trong cùng khu vực gieo sạ không đồng loạt, sẽ tạo ra các trà lúa xen kẽ nhau về tuổi – giúp rầy dễ di chuyển và truyền bệnh từ ruộng này sang ruộng khác.
Một số sai lầm phổ biến là lạm dụng phân đạm, khiến cây lúa “mướt” nhưng lại yếu, dễ bị rầy tấn công và nhiễm virus.
Thêm vào đó, không theo dõi lịch dự báo rầy, không xử lý gốc rạ sau thu hoạch, hoặc gieo trồng vào đúng thời điểm rầy di cư cũng là nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự bùng phát của bệnh.
Virus RGSV gây vàng lùn tấn công vào cây lúa, làm cho quá trình hấp thu và vận chuyển dinh dưỡng bị đình trệ. Từ đó, cây lúa sẽ suy yếu toàn diện.
Tất cả những biểu hiện này khiến cây lúa gần như không thể hoàn thành chu kỳ sinh trưởng bình thường, mất khả năng sinh sản – dẫn đến sụt giảm nghiêm trọng sản lượng lúa trên đồng ruộng.
Đây là hậu quả trực tiếp và rõ ràng nhất. Nếu bệnh được phát hiện sớm, khoanh vùng, xử lý quyết liệt và điều kiện thời tiết thuận lợi, ruộng lúa vẫn có thể giữ lại một phần năng suất.
Tuy nhiên, nếu chậm trễ trong phát hiện, rầy mang virus lây lan nhanh, bệnh lan rộng và phát triển nặng thì mức độ thiệt hại có thể tăng vọt:
Đặc biệt, nếu diện tích nhiễm bệnh rơi vào thời điểm lúa trổ đòng, phơi bông hoặc sắp thu hoạch, thì gần như không thể cứu vãn được nữa.
Không giống như một số bệnh cục bộ khác, vàng lùn có tính chất dịch tễ học rất cao. Chỉ cần một vài bụi bệnh ban đầu, nếu gặp điều kiện thuận lợi (ẩm độ cao, rầy nâu xuất hiện nhiều, mật độ sạ dày…), chỉ trong vài ngày, cả ruộng lúa có thể nhiễm bệnh hàng loạt.
Ở các tỉnh miền Tây như Long An, Đồng Tháp, Tiền Giang, An Giang…, đã từng ghi nhận hàng ngàn hecta lúa bị vàng lùn tấn công chỉ trong 10–15 ngày.
Ngoài thiệt hại về sản lượng, bệnh vàng lùn cây lúa còn khiến chi phí đầu tư sản xuất của bà con đội lên rất cao:
Tất cả những khoản này không được “tính vào lúa bán” nếu không có thu hoạch. Trong khi đó, giá lúa thường bấp bênh, bà con khó bán được lúa bị nhiễm bệnh hoặc bị lép nhiều, dẫn đến thua lỗ toàn bộ vụ mùa.
Đây là một nguyên tắc “vàng” trong sản xuất lúa bền vững. Khi gieo sạ đồng loạt, các trà lúa trong cùng một khu vực sẽ sinh trưởng đồng đều, khiến rầy nâu khó để di chuyển và lây bệnh.
Việc tuân thủ lịch thời vụ do ngành nông nghiệp địa phương khuyến cáo cũng rất quan trọng, vì các chuyên gia thường dự báo chính xác thời điểm rầy nâu di cư từ các vùng biên giới về.
Gieo sạ đúng vụ giúp cây phát triển thuận lợi, khỏe mạnh, từ đó khó bị rầy tấn công và khó nhiễm bệnh vàng lùn.
Một số bà con còn giữ thói quen sạ dày vì cho rằng sẽ tăng sản lượng. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn sai lầm – đặc biệt khi phòng trừ vàng lùn cây lúa.
Gieo sạ dày tạo điều kiện cho rầy ẩn nấp dưới gốc lúa, khó phát hiện, khó phun thuốc. Mật độ cây quá cao còn khiến ruộng thiếu ánh sáng, độ ẩm cao, cây yếu, dễ bị rầy chích hút và nhiễm virus.
Do đó, bà con nên gieo sạ thưa theo đúng mật độ khuyến cáo (80–100 kg/ha) để ruộng lúa thông thoáng, giảm nơi trú ẩn cho rầy.
Bà con cần thực hiện:
Chỉ cần làm tốt khâu vệ sinh đồng ruộng, bà con đã giảm được trên 50% nguy cơ tái bùng phát bệnh vàng lùn trong vụ sau.
Hầu hết các trạm bảo vệ thực vật huyện, tỉnh đều có hệ thống bẫy đèn theo dõi rầy. Bà con nên thường xuyên theo dõi tin tức từ các trạm này để nắm bắt:
Chủ động theo dõi bẫy đèn giúp bà con chọn thời điểm gieo sạ an toàn, tránh đúng đợt rầy về – giảm thiểu rủi ro ngay từ đầu vụ.
Trồng giống lúa kháng rầy là biện pháp giúp cây chịu đựng được sự chích hút của rầy, từ đó ít bị nhiễm virus vàng lùn hơn.
Một số giống kháng rầy phổ biến gồm: OM5451, OM6976, OMCS2000, Đài Thơm 8… Các giống lúa bản địa có khả năng chống chịu tốt, được chọn lọc qua thực tế.
Tuy nhiên, bà con nên luân phiên giống, tránh trồng một giống kháng duy nhất liên tục nhiều vụ, vì rầy nâu có thể thích nghi và phá vỡ tính kháng của giống sau vài vụ gieo trồng.
Chỉ nên bắt đầu gieo sạ khi:
Đây là biện pháp ưu tiên số 1 khi phát hiện bệnh vàng lùn xuất hiện ở những bụi đầu tiên trong ruộng.
Ngay khi nhận thấy những bụi lúa có biểu hiện thấp lùn, lá vàng nhạt, rễ kém phát triển, bà con nên dứt khoát nhổ bỏ toàn bộ cây bệnh vàng lùn trong vùng nghi ngờ.
Sau khi nhổ cây, cần khoanh vùng diện tích bệnh vàng lùn bằng cách tạo rãnh, ngăn nước lan sang ruộng khỏe, đồng thời tăng cường theo dõi khu vực xung quanh để xử lý tiếp nếu bệnh tiếp tục lây.
Cây lúa mắc bệnh vàng lùn không được vứt tràn lan ngoài bờ ruộng hay bờ mương, vì rầy nâu vẫn có thể tìm đến chích hút. Hãy thu gom, đốt hoặc chôn lấp sâu, xử lý sạch sẽ tàn dư bệnh nhằm cắt đứt nguồn lây.
Dù tốn công hơn nhưng biện pháp cơ học là phương pháp phòng và trị vàng lùn hiệu quả nhất hiện nay, đặc biệt ở giai đoạn bệnh mới chớm xuất hiện.
Thời điểm phun thuốc hóa học phù hợp:
Lưu ý khi dùng thuốc hóa học:
Nhược điểm cần lưu ý:
Do đó, thuốc hóa học chỉ nên là giải pháp hỗ trợ, không thể thay thế cho các biện pháp phòng bệnh từ đầu vụ.
Xu hướng hiện nay là sử dụng thuốc trừ sâu sinh học hoặc chế phẩm vi sinh để thay thế hóa học, vừa hiệu quả vừa an toàn.
Nổi bật với sản phẩm Mebe Bt của AT, giúp diệt trừ rầy nâu hiệu quả đến 80%.
Tại huyện Chợ Mới – An Giang, một số hộ dân sử dụng nấm xanh kết hợp cấy giống kháng rầy trong vụ hè thu 2023 đã ghi nhận: ruộng không nhiễm vàng lùn, rầy ít– năng suất đạt trên 6 tấn/ha. Đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả lâu dài của biện pháp sinh học trong phòng trừ bệnh vàng lùn cây lúa.
Bà con mình hãy nhớ, “phòng hơn trị” – đừng để đến khi bệnh lan rộng mới bắt đầu loay hoay xử lý. Hãy chủ động phòng ngừa từ đầu vụ bằng các chế phẩm sinh học an toàn , kết hợp chăm sóc cây đúng kỹ thuật, vệ sinh đồng ruộng thường xuyên. Nếu bệnh phát triển mạnh hãy chủ động sử dụng thuốc sinh học có chỉ định của chuyên gia. Đó chính là chìa khóa để bảo vệ cả vụ mùa khỏi vàng lùn.
Một số chế phẩm gốc thảo mộc, axit amin, hoặc phân bón hữu cơ vi sinh giúp kích thích bộ rễ, hồi phục mô dẫn truyền, tăng sức đề kháng nội sinh của cây.
Câu trả lời là: Có thể xử lý tạm thời, nhưng không thể chữa khỏi hoàn toàn tại nhà nếu bệnh đã nặng.
Trong những trường hợp bệnh mới chớm xuất hiện ở vài bụi, bà con có thể tự:
Thực tế, không có giai đoạn nào có thể “chữa khỏi hoàn toàn” bệnh vàng lùn, vì virus đã xâm nhập và phá vỡ hệ thống vận chuyển của cây.
Trả lời: Có. Và tái phát là rất phổ biến nếu không phòng ngừa từ gốc rễ.
Nhiều bà con chủ quan sau khi xử lý một lần, cho rằng bệnh đã “hết” nên tiếp tục sản xuất mà không vệ sinh đồng ruộng, không luân canh, không thay giống kháng rầy – khiến vàng lùn tái phát ngay vụ sau.
Đặc biệt, nếu trong vùng có ruộng khác chưa xử lý vàng lùn triệt để, rầy nâu vẫn tồn tại và mang mầm bệnh – thì vàng lùn sẽ tiếp tục bùng phát, có khi còn nặng hơn.
Bệnh vàng lùn cây lúa là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sản xuất lúa gạo tại Việt Nam. Từ một vài ổ nhỏ, bệnh có thể lan ra hàng trăm hecta chỉ trong vài tuần nếu bà con không chủ động kiểm tra, theo dõi và xử lý kịp thời.
Tuy nhiên, nếu được nhận biết sớm và xử lý đúng cách, kết hợp đồng bộ các giải pháp từ khâu giống, thời vụ, canh tác, theo dõi rầy và tăng đề kháng cho cây, thì bệnh vàng lùn hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả, giữ lại năng suất và lợi nhuận cho bà con.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
