Đối với bà con nông dân, đồng áng là tài sản lớn nhất đối với họ, một vụ mùa bội thu với cánh đồng bạt ngàn bông lúa trĩu nặng là niềm mong mỏi lớn nhất mà họ ấp ủ trong lòng.
Thế nhưng, mùa vụ nào cũng đều không như ý vọng vì sâu bệnh hại gây ra. Trong đó, rầy lưng trắng hại lúa là một trong những đối tượng gây hại nghiêm trọng nhất hiện nay. Loài rầy này không chỉ làm cây lúa vàng lá, chậm phát triển mà còn truyền bệnh lúa lùn xoắn lá cực kỳ nguy hiểm. Nếu không phát hiện và phòng trừ kịp thời, rầy lưng trắng có thể khiến năng suất lúa giảm từ 30–70%.
Thông qua bài viết này, AT sẽ giúp bà con nhận biết rầy lưng trắng hại lúa, phân tích nguyên nhân phát sinh và đặc biệt là cách phòng trừ rầy lưng trắng hại lúa dứt điểm, hiệu quả, an toàn và tiết kiệm chi phí.
Contents
Rầy lưng trắng hại lúa (tên khoa học: Sogatella furcifera) là một loài côn trùng thuộc họ Delphacidae, bộ Cánh đều (Homoptera). Đây là đối tượng dịch hại nguy hiểm, xuất hiện phổ biến ở nhiều vùng trồng lúa tại Việt Nam, đặc biệt là trong các vụ Đông Xuân và Hè Thu. Rầy lưng trắng hại lúa chủ yếu gây hại bằng cách chích hút dịch cây lúa và là môi giới truyền virus gây bệnh lùn xoắn lá, lùn sọc đen.
Loài này phát triển rất nhanh, thích nghi tốt với điều kiện thời tiết nóng ẩm, và có khả năng bùng phát thành dịch lớn nếu không được phát hiện và phòng trừ kịp thời. Chúng thường xuất hiện cùng lúc với rầy nâu, khiến việc phân biệt và xử lý trở nên khó khăn cho bà con nông dân.
Rầy lưng trắng hại lúa trải qua 3 giai đoạn phát triển chính: trứng → rầy non → rầy trưởng thành.
Để nhận biết rầy lưng trắng hại lúa một cách chính xác, bà con cần quan sát kỹ ở từng giai đoạn phát triển của loài này. Rầy có 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng, rầy non và rầy trưởng thành. Mỗi giai đoạn có những đặc điểm riêng biệt như sau:
Đây là biểu hiện phổ biến và dễ thấy nhất khi rầy lưng trắng hại lúa bắt đầu xuất hiện với mật số cao.
Khi rầy lưng trắng hại lúa hút dịch liên tục trên cây, cây lúa không còn đủ dinh dưỡng để phát triển rễ khỏe mạnh.
Một trong những dấu hiệu thiệt hại nghiêm trọng do rầy lưng trắng hại lúa gây ra là làm giảm khả năng đẻ nhánh của cây lúa.
Hình dạng: rầy lưng trắng hại lúa thân thon, dài hơn rầy nâu.
Màu sắc: rầy lưng trắng hại lúa có cánh màu trắng đục, rầy nâu có cánh nâu sẫm, rầy xanh thì thân xanh lục.
Kích thước: rầy lưng trắng hại lúa nhỏ hơn rầy nâu trưởng thành, lớn hơn rầy xanh.
Nắng nóng xen mưa: Đây là điều kiện lý tưởng cho rầy phát triển. Rầy lưng trắng hại lúa thường xuất hiện và sinh sản nhanh vào những ngày có độ ẩm cao, trời râm mát sau những trận mưa.
Độ ẩm cao, ít gió: Môi trường ẩm thấp giúp rầy trú ngụ dễ dàng dưới bẹ lá và gốc lúa, đồng thời gió yếu không đủ sức làm rầy bị phát tán hoặc rơi khỏi cây chủ.
Khi bà con gieo lúa quá dày, bụi lúa rậm rạp tạo điều kiện cho rầy ẩn nấp, phát triển mà không bị phát hiện.
Ruộng dày cũng hạn chế ánh sáng và sự lưu thông không khí, tạo môi trường lý tưởng cho rầy lưng trắng hại lúa sinh sôi.
Bón quá nhiều đạm khiến cây lúa xanh tốt bất thường – là nguồn dinh dưỡng lý tưởng cho rầy.
Thiếu kali, lân khiến cây yếu, giảm khả năng kháng rầy lưng trắng hại lúa.
Rơm rạ, gốc rạ, cỏ dại sau thu hoạch là nơi rầy trú ngụ qua mùa khô.
Không cày bừa kỹ, không đốt tàn dư khiến rầy tiếp tục tồn tại và sinh sôi vụ sau.
Phun thuốc tràn lan, không đúng thời điểm, không theo khuyến cáo sẽ tiêu diệt thiên địch, làm mất cân bằng sinh thái.
Rầy lưng trắng hại lúa có thể kháng thuốc nếu bị phun nhiều lần không đúng cách, khiến việc phòng trừ sau này khó khăn hơn.
Rầy lưng trắng hại lúa sử dụng miệng chích hút để rút nhựa từ phần bẹ lá, thân và gân lá của cây lúa. Chính hành động này khiến cây mất cân bằng nước và dưỡng chất, dẫn đến hiện tượng héo úa, lá vàng và sinh trưởng chậm lại.
Ở giai đoạn đầu, bà con chỉ thấy một vài bẹ lá bị vàng nhẹ. Tuy nhiên, nếu không xử lý kịp thời, rầy sẽ nhanh chóng lan ra khắp ruộng, khiến toàn bộ ruộng lúa chuyển màu vàng loang lổ – rất dễ nhầm lẫn với tình trạng thiếu dinh dưỡng hoặc bệnh sinh lý.
Không chỉ làm vàng lá, rầy lưng trắng hại lúa còn khiến cây phát triển còi cọc. Cây thường thấp, yếu, thân mềm, đẻ nhánh ít và không đều.
Khi vào thời kỳ trổ bông, do thiếu dưỡng chất nghiêm trọng, cây lúa sẽ trổ muộn hơn bình thường từ 5–7 ngày. Thậm chí có những trường hợp ruộng lúa vẫn trổ bông, nhưng số lượng hạt rất ít, phần lớn là lép hoặc không có hạt, dẫn đến sản lượng tụt giảm nghiêm trọng.
Đây là lý do vì sao rầy lưng trắng hại lúa được xem là mối đe dọa âm thầm nhưng vô cùng nguy hiểm trong sản xuất lúa.
Bên cạnh việc hút nhựa, rầy lưng trắng hại lúa còn là tác nhân trung gian lây lan các loại virus gây bệnh rất khó trị. Cây lúa mắc các bệnh do virus này sẽ trở nên thấp lùn, lá xoăn tít lại, không thể trổ bông hoặc trổ nhưng không có hạt.
Trong đó, ba bệnh nguy hiểm nhất là: bệnh lùn sọc đen, bệnh vàng lùn và bệnh lùn xoắn lá. Những bệnh này có thể khiến cả ruộng lúa mất trắng nếu không kịp thời tiêu hủy.
Điều nguy hiểm hơn, rầy nhiễm virus có thể bay từ ruộng này sang ruộng khác, tạo thành vùng dịch lây lan nhanh chóng trên diện rộng.
Tác hại chưa dừng lại ở đó, vì cây lúa bị ảnh hưởng trong quá trình sinh trưởng sẽ kéo theo sự suy giảm chất lượng hạt gạo khi thu hoạch.
Hạt lúa thường nhỏ, không chắc, không sáng màu, tỷ lệ gạo tấm cao khiến việc tiêu thụ sau này gặp nhiều khó khăn. Các nhà máy xay xát thường từ chối thu mua lúa kém chất lượng hoặc trả giá rất thấp, gây ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của bà con nông dân.
Tất cả các tác hại kể trên đều dẫn đến một hệ quả nghiêm trọng: giảm hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa. Thay vì thu hoạch như kỳ vọng, bà con phải đối mặt với chi phí tăng cao do phải mua thuốc trừ rầy, thuê nhân công phun xịt và tốn thêm thời gian phục hồi đất ruộng.
Nhiều trường hợp, rầy lưng trắng hại lúa xuất hiện với mật độ cao và liên tiếp qua nhiều vụ, làm bà con nông dân mất trắng mùa màng, thậm chí mang nợ sau mỗi vụ lúa.
Ngoài ra, ruộng bị rầy lưng trắng hại lúa phá nặng thường không thể tái canh ngay mà cần cải tạo đất từ 1–2 vụ mới phục hồi được, kéo theo chi phí tăng gấp nhiều lần.
Việc phòng trừ rầy lưng trắng hại lúa không thể thực hiện sơ sài, bởi đây là đối tượng có sức sinh sản mạnh, lan nhanh và dễ gây dịch lớn. Bà con cần chủ động áp dụng tổng hợp nhiều giải pháp, từ canh tác, sinh học đến hóa học, mới có thể bảo vệ ruộng lúa hiệu quả, lâu dài.
Ngay từ đầu vụ, bà con nên tiến hành làm đất kỹ, cày bừa sâu và kỹ để tiêu diệt trứng, nhộng còn sót lại trong tàn dư thực vật.
Sau khi thu hoạch, cần dọn sạch cỏ dại, gốc rạ, các vật thể làm nơi trú ẩn của rầy lưng trắng hại lúa. Nếu có điều kiện, nên phơi đất vài ngày dưới ánh nắng để diệt mầm bệnh và trứng rầy còn tồn lưu.
Tránh gieo sạ quá dày vì sẽ tạo môi trường ẩm tối, rất thuận lợi cho rầy lưng trắng hại lúa sinh sôi và phát triển nhanh chóng.
Mật độ sạ nên duy trì từ 100–120 kg/ha tùy theo giống và điều kiện ruộng. Nên sạ hàng hoặc sạ thưa để thông thoáng, thuận tiện quan sát và xử lý kịp thời nếu có rầy xuất hiện.
Bón quá nhiều phân đạm sẽ làm cây lúa xanh tốt quá mức, dễ bị rầy lưng trắng hại lúa tấn công vì rầy rất ưa những ruộng lúa rậm rạp, xanh mướt.
Bà con cần bón cân đối giữa N – P – K và bổ sung trung vi lượng như Silic, Canxi giúp cây cứng cáp, hạn chế rầy gây hại. Bón phân theo giai đoạn sinh trưởng và thực tế ruộng, tránh bón dồn hoặc bón quá sớm.
Các loài thiên địch như ong ký sinh trứng, bọ rùa, nhện bắt mồi có khả năng tiêu diệt trứng, rầy non hiệu quả. Hạn chế phun thuốc hóa học bừa bãi để bảo vệ hệ sinh thái ruộng lúa, tạo điều kiện thuận lợi cho thiên địch phát triển.
Có thể trồng xen một số loại cây như lúa cạn, kê… ở rìa ruộng để dẫn dụ rầy lưng trắng hại lúa ra khỏi ruộng chính. Sau đó tiến hành xử lý cục bộ bằng biện pháp cơ học hoặc sinh học.
Sử dụng các chế phẩm vi sinh như nấm xanh, nấm trắng, vi khuẩn có ích để kiểm soát mật số rầy một cách an toàn và bền vững.
Để đồng ruộng của mình sạch rầy lưng trắng hại lúa đến 80% ngay từ lần đầu sử dụng, bà con nên tin dùng sản phẩm Mebe BT của AT. Sản phẩm được sản xuất từ vi sinh vật có lợi, công nghệ cao, dễ sử dụng và phù hợp với nhiều điều kiện canh tác.
Anh Nguyễn Văn Hòa (Cần Thơ) chia sẻ: “Từ ngày chuyển sang dùng chế phẩm sinh học Mebe BT của AT, ruộng nhà tôi sạch rầy mà không cần phun thuốc nhiều. Cây lúa khỏe, trổ đều, năng suất tăng rõ rệt.”
Bà con nên mạnh dạn áp dụng giải pháp sinh học trong phòng trừ rầy lưng trắng hại lúa. Đây không chỉ là cách làm bền vững mà còn giúp giảm chi phí, bảo vệ sức khỏe và tăng giá trị hạt gạo Việt.
Chỉ nên phun thuốc khi mật độ rầy lưng trắng hại lúa trên ruộng vượt ngưỡng gây hại (từ 500–1000 con/m2 tùy giai đoạn).
Nên phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, lúc rầy hoạt động mạnh.
Tránh phun vào lúc trời nắng gắt hoặc sắp mưa.
Một số hoạt chất hiệu quả: Dinotefuran, Pymetrozine, Flonicamid, Thiamethoxam… Ưu tiên chọn thuốc có phổ tác động hẹp, ít ảnh hưởng thiên địch.
Không lạm dụng thuốc hóa học vì có thể gây kháng thuốc, tiêu diệt thiên địch, làm dịch hại bùng phát trở lại nhanh hơn.
Cần luân phiên thuốc, đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và dùng đúng liều lượng.
Sau khi phun thuốc, không nên cho gia súc gia cầm ăn rơm rạ trên ruộng trong vòng 7–10 ngày.
Bà con nên nhớ, thuốc hóa học chỉ là giải pháp cuối cùng, khi rầy phát sinh quá mạnh và vượt ngưỡng gây hại. Việc lạm dụng thuốc không chỉ gây kháng thuốc mà còn tiêu diệt cả những loài thiên địch có lợi trong ruộng.
Nhiều bà con cứ thấy rầy là phun ngay, thậm chí pha thuốc đậm hơn hướng dẫn. Cách làm này có thể hiệu quả tức thời, nhưng về lâu dài lại khiến rầy “lì đòn”, dễ bùng phát trở lại mạnh hơn, khó trị hơn.
Rầy lưng trắng hại lúa phát triển âm thầm, ẩn dưới bẹ lá và gốc rạ nên rất khó phát hiện sớm nếu không quan sát kỹ. Do đó, bà con cần tập thói quen ra đồng mỗi ngày, đặc biệt trong giai đoạn lúa làm đòng đến trổ bông.
Quan sát lá, gốc, thân, xem có dấu hiệu vàng lá, lá quăn, cây thấp, rậm bất thường hay không. Nếu thấy mật độ rầy bắt đầu tăng, cần ghi nhận và có kế hoạch xử lý kịp thời.
Không nên chỉ phụ thuộc vào một cách làm. Phòng trừ rầy lưng trắng hại lúa hiệu quả nhất là khi kết hợp đồng bộ: làm đất kỹ, gieo thưa, luân canh cây trồng, dùng giống kháng, bảo vệ thiên địch và chỉ dùng thuốc hóa học khi thực sự cần thiết.
Việc phối hợp này giúp bà con tiết kiệm chi phí, hạn chế rủi ro và bảo vệ năng suất ổn định qua các vụ mùa.
Câu trả lời là có. Rầy lưng trắng hại lúa không chỉ làm cây vàng lá, còi cọc mà khi xuất hiện với mật độ cao, chúng có thể làm cháy cả ruộng lúa – tức là khiến toàn bộ ruộng chết khô, không thể cứu vãn được.
Không những thế, nếu rầy mang virus, chúng có thể khiến cây mắc bệnh lùn xoắn lá, vàng lùn, lùn sọc đen – những bệnh này làm cây không trổ bông, hoặc trổ nhưng không có hạt. Nặng hơn nữa là mất trắng cả mùa vụ.
Vì vậy, bà con đừng chủ quan khi thấy vài con rầy nhỏ – cần theo dõi kỹ và xử lý sớm.
Thông thường, sau khi phun thuốc đặc trị rầy lưng trắng hại lúa đúng liều lượng và thời điểm, bà con sẽ thấy rầy giảm rõ rệt sau 1–2 ngày.
Tuy nhiên, hiệu quả còn tùy thuộc vào:
Bà con nên kiểm tra lại ruộng sau phun khoảng 3 ngày. Nếu rầy vẫn còn nhiều, nên hỏi cán bộ kỹ thuật để điều chỉnh loại thuốc hoặc kết hợp thêm các biện pháp hỗ trợ khác.
Rầy lưng trắng hại lúa tuy nhỏ bé nhưng lại là mối đe dọa lớn, có thể làm thiệt hại nặng nề nếu bà con không phát hiện và xử lý kịp thời. Điều đáng sợ là chúng phát sinh âm thầm, ẩn sâu dưới bẹ lá, rất dễ bị bỏ qua nếu bà con chủ quan.
Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và áp dụng đúng cách, bà con hoàn toàn có thể kiểm soát được rầy lưng trắng hại lúa, giữ vững năng suất, bảo vệ mùa màng và thu nhập ổn định.
Bà con hãy chủ động theo dõi ruộng thường xuyên, đừng để rầy phát sinh rồi mới lo đối phó. Phòng bệnh bao giờ cũng tốt hơn chữa bệnh – nhất là với dịch hại nguy hiểm như rầy lưng trắng hại lúa.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
